Een nieuwe Europese Gedragscode voor de Wapenhandel - Minister Eric Derycke op de wip voor verandering

(3/04/1998)
Wapenhandel. Een teer punt in de internationale politiek. Voor mensenrechtenactivisten blijft het de oorzaak van veel ellende. Onlangs bond de Britse regering de kat de bel aan met een nieuw initiatief rond de Europese Gedragscode voor de wapenhandel. Onze Minister Derycke was van meet af aan betrokken bij het project. Amnesty Nieuws wou wel eens van de man zelf weten wat, hoe en vooral wanneer.

In de Code zou onder meer de export naar landen waar mensenrechten worden geschonden aan banden worden gelegd. Geen evident initiatief, als je weet dat Groot-Brittannië een zeer groot wapenexporteur is. Voor minister Derycke de kans om binnen Europa iets aan te snijden waar buitenlandse zaken al lang mee speelde.
"Wij zijn blij met dat initiatief, je hebt grote landen nodig om zoiets te bereiken. Bij ons lagen daarover al lang ideeën en zelfs teksten in de schuif maar we hadden geen supporters. Het heeft geduurd tot de Britse Labourregering in het kader van de 'humanisering van haar buitenlands beleid' dat als één van de eerste punten had opgenomen. Wij zijn dan onmiddellijk naar Londen gegaan om van regering en Niet Gouvernementele Organisaties (onder meer AI) te horen hoe ze het voorstel inschatten en om onze expertise aan te bieden."
De Britten hebben dus van meet af aan op Belgische steun kunnen rekenen, maar wat zijn voor ons land nu de prioriteiten? "Om iets gedaan te krijgen moeten we eerst Frankrijk erbij betrekken, dat zei ook Cook. Wij hebben dan ook voortdurend bij de Fransen aangedrongen. Gust Van Hove, onze kabinetsmedewerker, is uitgebreid gaan onderhandelen met beide partijen. Wij trachten daar zo behulpzaam en mobiel mogelijk in te zijn. Ik vraag me nog altijd af hoe die Fransen dat aan hun producenten gaan verkopen." Bij vele Europese landen speelt vooral een economische bezorgdheid ten overstaan van de wapenindustrie. "Wij zitten in een zeer fortuinlijke situatie omdat bij ons die wapenafbouw al lang bezig is maar sommige landen hebben de laatste jaren nog heftig geïnvesteerd in wapenindustrie, ook tewerkstelling is dan in het geding."
Voor de NGO's gaat de Code niet ver genoeg maar het blijft internationale politiek. Het is een revolutie binnen de wapen-wereld. "De meldingsplicht, daar is nogal wat om te doen en er zal hard voor geknokt worden om het er door te krijgen." Volgens die procedure moet een land dat een beslissing neemt om een vergunning tot een bepaalde export niet toe te kennen dat melden aan de andere EU-landen, die dan verplicht zijn tot onderhandelen met het eerste land indien zij overwegen een gelijkaardige vergunning toch toe te staan.

Als politicus en baas van buitenlandse handel blijft Derycke pragmatisch want deze nieuwe Code komt hem eigenlijk goed uit. "Af en toe krijgen wij nogal wat aanvaringen in het parlement en met NGO's. Alhoewel de hoofdmoot van de wapenindustrie in Wallonië zit, doet Vlaanderen ook zijn best op technologisch vlak. Als we de Europese Gedragscode eenmaal hebben, dan hebben we iets om aan het parlement voor te leggen. Het laat ons ook toe in onze onderhandelingen met vreemde bedrijven over doorvoer van wapens veel strenger op te treden. En het is belangrijk voor een klein land met ervaring ter zake om mee te werken aan de verwezenlijking van dit ideaal"

Een andere belangrijke vraag die we hierbij kunnen stellen is of het huidige initiatief ook zal slaan op niet-militaire goederen, wapens voor veiligheidsdiensten en politie. Derycke ziet daar wel een opening. "Eén van de specificaties in de huidige Brits-Franse teksten in verband met Mensenrechten is dat het ook om wapens gaat die kunnen gebruikt worden voor interne repressie. Dat was overigens al een catalogering waar wij de laatste jaren ook scherp op toezien." Maar men baseert zich hier op de Wassenaar-lijst en die is niet erg breed als het gaat om materieel voor politie- en veiligheidsdiensten. Amnesty's bezorgdheid gaat met name over elektroshock wapens en nieuwe technologieën. Derycke: "Helaas zijn die nieuwe technologieën meestal al gekend op het terrein vooraleer ze door regeringen en internationale organisaties gekend zijn." Voor Amnesty een reden te meer om een voorafgaandelijke mensenrechten-keuring ervan te eisen.

Aansluitend daarbij komen de kleine wapens, maar dat debat vindt meer in New York plaats en stuit op gigantische weerstanden, vooral vanuit de VS. "Ik denk dat de kleine wapens minstens even belangrijk zijn voor de Mensenrechten. En wij proberen ook om daaromtrent internationale initiatieven te nemen. Maar pas op, als het zover komt dan zullen we ook voor de Belgische deur moeten vegen! Dit is niet sympathiek. In Vlaanderen leven nogal wat wapenfanaten, het is een zeer harde kern. Individueel wapenbezit is hier de kwintessens." Ja, ook binnen de NGO wereld realiseren we ons dat het een moeilijker campagne zal zijn dan de landmijnencampagne. "Er valt zeer veel weerstand te overbruggen. Wij hopen ook vroeg of laat een aantal landen voor de kar te krijgen. Er moet een breed front voor zijn."

En wat met het Europees programma voor de illegale wapenhandel? "Inderdaad, we trachten hier ook het voorbeeld te stellen door de interministeriële coördinatie te doen met Financiën (douane), Ontwikkelings-samenwerking, Buitenlandse en Binnenlandse Zaken. En we hebben in het jongste rapport van Genève ook geen enkele opmerking gehad. Verstrengde controle en coördinatie doen dus wel degelijk hun werk."

Een punt waar regeringen blijkbaar weinig vat op hebben is de nieuwe internationale tendens van commerciële bedrijven die advies, materieel, training en manschappen leveren aan bijvoorbeeld mijn-exploitatie-maatschappijen, staten, oppositiegroepen. Schendingen van mensenrechten zijn er dikwijls het trieste gevolg van. "Ja, het beste voorbehoedsmiddel is een degelijke democratische politie. Het deficit van de ene maakt dat men zich wendt tot de andere. Inderdaad een gevaarlijk verschijnsel."
In de huidige teksten staat daar weinig of niets over in. Bestaat er geen mogelijkheid om dat wettelijk te regelen? Dergelijke diensten worden steeds meer geleverd. "Het is vooral multilateraal werk via de VN maar tegen een privé-onderneming is weinig uit te richten. Het gaat om een zeer kleine wereld, er zal zich een 'convenant' gebruik moeten vestigen tussen lidstaten in een debat dat nu mijlenver uit elkaar ligt."
"Probleem is dat het altijd op een vreemd grondgebied gebeurt. Om daar iets tegen te doen moet je ook daarvoor extra-territorialiteit invoeren." Dat is echter een teer punt voor vele Europese landen die altijd naar de Amerikaanse wet Helms-Burton verwijzen (waarbij ze andere landen straffen voor het zaken doen met Cuba). En toch is extra-territorialiteit voor Amnesty zeer belangrijk als het om wapenwetgeving en aanverwante gaat. Want zonder dit kunnen de uitgewerkte regelingen maar al te gemakkelijk omzeild worden.